Svetlana Kana Radević bila je prva žena arhitekta u Crnoj Gori i jedna od najuspešnijih arhitektica u bivšoj SFRJ.
Svetlana Kana Radević je žena koja je bila prva u mnogo stoga – prva žena arhitekta u Crnoj Gori, prva i jedina žena koja je osvojila najveću jugoslovensku arhitektonsku nagradu i jedna od prvih žena koja je doktorirala arhitekturu u Sjedinjenim Državama. Pa ipak, iako njenog fizičkog nasleđa ima u izobilju – ne samo u obliku njene najpoznatije zgrade, hotela Podgorica – njeno ime je u velikoj meri izbrisano iz istorije arhitekture Jugoslavije.
Dve decenije nakon njene rane smrti 2000. godine u 62. godini, uspomena na Kanu je prebačena u sobu njenih rođaka u Petrovcu na Moru, pretrpanu fotografijama, skicama, slajdovima i crtežima. U okviru Bijenala arhitekture u Veneciji 2021. je bila otvorena izložba koja je slavila njen opus i zvala se „Zaobljeni centar: Svetlana Kana Radević na periferiji posleratne arhitekture“.
Počeci
Svetlana Kana Radević je rođena 1937. godine na Cetinju. Odmah nakon diplomiranja na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu, prijavila je svoj predlog na konkurs za projekat hotela u Titogradu (današnja Podgorica) — i pobedila. Radević, koja je tada imala samo 27 godina, počela je da pravi prvu i jednu od najvažnijih građevina u svojoj karijeri – hotel Podgorica, koji je otvorio svoja vrata 1967. godine. Kana je postala jedina žena koja je dobila Saveznu Borbinu nagradu za arhitekturu, najprestižniju arhitektonsku nagradu u Jugoslaviji. Sa samo 29 godina, bila je i najmlađa dobitnica nagrade ikada. Ta nagrada je katapultirala na međunarodnu scenu, piše new-east-archive.org.
Do 1972. godine radila je u Republičkom zavodu za urbanizam i planiranje u Podgorici, gde je bila glavna projektantkinja Jaza. Ubrzo nakon toga, preselila se u Sjedinjene Države, gde je magistrirala arhitekturu na Univerzitetu u Pensilvaniji u klasi Luisa Kana, kao dobitnica Fulbrajt stipendije. Iz SAD se preselila u Tokio, gde je radila u ateljeu renomiranog japanskog arhitekte Kišo Kurokave. Kana je 70-ih i 80-ih godina balansirala između Filadelfije, Tokija i Podgorice, dok je još projektovala zgrade u Jugoslaviji, u koju se vratila krajem 80-ih.
Radovi
Svetlanin rad došao je u ključnom trenutku u posleratnoj Crnoj Gori. Podgorica, gde je većina njenih readova, bombardovana je 84 puta tokom Drugog svetskog rata, ostavljajući tradicionalnu arhitekturu grada desetkovanom. Istovremeno, na Crnu Goru se gledalo kao na periferiju Jugoslavije – i geografski i u psihi zvaničnika – a taj grad je ostao u senci Beograda, Zagreba, Sarajeva i Ljubljane. Finansiranje i interesovanje za grad i njegovu obnovu bili su ograničeni.
Za razliku od indiferentnih jugoslovenskih zvaničnika, Svetlana je bila pionirka u korišćenju lok alnih, održivih resursa i znala je mnogo o lokalnoj građevinskoj industriji. Svojim kreacijama je dala lokalni kulturni identitet.
Osim hotela Podgorica, među njenim najistaknutijim delima su i hotel Zlatibor u Užicu, stambena zgrada prekrivena peskom u Petrovcu na moru i spomenik na Barutani koji je antifašističko obeležje.
Njene fotografije pokazuju da je obično nosila glamuroznu, kosmopolitsku odeću sa prepoznatljivim četvrtastim acetatnim naočarima za sunce, a na tim slikama prima nagrade od isključivo muških žirija, ili je okružena muškarcima iz branše dok autoritativno predstavlja projekte. Ona je uvek bila jedina žena u gomili.
Nije bilo jednostavno da se Svetlana kao žena arhitekta izbori za ravnopravnu poziciju u društvu koje uspeh priznaje isključivo muškarcima. Na vrhu se održala zahvaljujući profesionalnosti i kvalitetu svojih projekata.
Čuveni arhitekta Ranko Radović je rekao sledeće o Svetlani Kani Radević: „Načitana, pismena, diskretna, akademik, ali bez trunke zavisti i predrasuda, aktivna u svim oblicima profesionalnog delovanja, sve do funkcija u savezima arhitekata svih nivoa i formi, urbanista koliko i graditelj, prisutna u svojim tamnim, naglašenim odećama, Kana je činila svet Crne Gore i njene kulture, arhitekture posebno, toliko modernim i toliko ukorenjenim u doline i brda, more i nebesa našega kraja i naše istorije. Ništa se više od jedne sjajne žene-arhitekte ne može tražiti.“
Nije se udavala nikad, niti je imala dece, za njom su ostala njena dela.
***
Pratite nas i na društvenim mrežama:
